నారూఢిగా సకల జనులు నౌరా యనఁగా (By deeply understanding people will wonder)
ధారాళమైన నీతులు (At the morals that are applicable to everyone)
నోరూరఁగ జవులు పుట్ట నుడివెద సుమతి ! (Will tell that people look forward to read again and again)

నీతులు మంచి బుద్ధిగలవానికే గనుక సుమతీ యని సంభోధనము, లోకమునకు నీతిమార్గము నాచరణచే బోధించిన శ్రీరాముని యనుగ్రహమును పొందినవాడనై లోకులు మెచ్చుకొనునట్టియు మరిమరి చదవ నాశ గలిగించు నట్టియు నీతులను వచించుచున్నాను.

Sumati Satakams are morals that everyone can read and understand and wow at the simplicity and applicability to everyone’s life. By the grace of Lord Sri Rama, the author says will tell them that people look forward to and would want to read again and again.

మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు మోహరమునఁ దా (The god who doesn’t bless even after praying in war)
నెక్కిన బాఱని గుఱ్ఱము (An horse that cannot go even after climbing)
గ్రక్కున నిడువంగవలయుఁ గదరా సుమతీ ! (Oh wise man, leave them as soon as you become aware)

సుమతీ ! పని పడినపుడు పలుకరింపని చుట్టమును, వరమునకై మ్రొక్కినను కోర్కెలీయని దేవుని, స్వారీ కుపయోగింపని గుఱ్ఱమును తెలిసినంతనే వదలవలయును.

In life, we should assess whether the current situation, approach or the people we are relying on are taking us in the direction we want and if not, we must abandon what’s wrong and change the plans to ensure we reach our goal with new approach, strategy, plan and/or people. We have to embrace the principle, change is constant, and keep changing to realize our dreams & goals.

మిడిమేలపు దొరను గొల్చి మిడుకుటకంటెన్ (And serving an arrogant official and worrying inside)
వడిగల యెద్దులఁ గట్టుక (Instead, by using energetic bull)
మడిదున్నుక బ్రతకవచ్చు మహిలో సుమతీ ! (O Wise Man, in this world, you can do farming and live)

పని చేయించుకొని, యడిగినను జితమీయని గర్విని కొలిచి సంకట పడుటకంటె, ఎద్దులతో సేద్యము చేసికొనుట మంచిది.

One must have the returns and rewards for the work they have done and should be treated with respect. If not, we must try to be independent and take up a profession that’s paying without bothering about the dignity of the profession. One shouldn’t mind taking up something that is contributing and satisfying and just not follow what everyone does.

గుడిమణియముఁ సేయఁబోకు, కుజనులతోడన్ (Don’t show your power on temples and with evil people)
విడువక కూరిమి సేయకు (Don’t make unceasing friendship)
మడవిని దో డరయ కొంటి నరుగకు సుమతీ ! (O Wise Man, don’t go in a forest alone without company)

రాజు లుపకారము దలంపవరుగాన చెడ్డయాసలతో వారిని సేవింపకుము. దేవాలయముపై నధికారము పూనవద్దు. దుర్మార్గులతో జెలిమి మానుము. అడవిలో మంచితోడు లేనిది పయనింపకుము.

Planning and preparation is a must in doing anything. We must study the task or about the destination before embarking upon and thus we know the issues and dangers that we may have to encounter. With pre-knowledge, we will be well prepared to face any consequences.

మధురములగు భాషలుడిగి మౌనవృతుఁడౌ (Not talking any good words and practices silence)
నధికార రోగపూరిత (Having the disease being power hungry)
బధిరాంధక శవముఁజూడ బాపము సుమతీ ! (O Wise Man, It’s a sin to see such an official who is blinded with power)

పెదవియైన గదలింపక; మంచిమాట యనునదిలేక; మాట్లాడని బధిరుడు నంధుఁడువలె చూపట్టు నధికారి పీనుగువంటివాడు. అట్టి వానిని సేవించు టటులుండ గడకు చూచుటైనను పాపమగును.

One has to take the power as responsibility and not as authority. A person is given the power to serve and not to throw the weight around. The moment you see your position as a responsibility people will respect you, otherwise they will treat you with suspicion and disrespect.

ముప్పునఁ బ్రాయంపుటాలు మూర్ఖుని తపమున్ (A old man marrying an young girl, a fool’s prayers)
ద ప్పరయని నృపు రాజ్యము (A king who will not enquire the situation of his people)
దెప్పరమై మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ ! (O Wise Man, is dangerous and causes harm in the future)

ఋణము తెచ్చుకొని అనుభవించుటనను, ముసలితనమున వయసు గల పెండ్లామును, విజ్ఞానములేని వాని తపస్సును, మంచి చెడ్డ విచారంచని రాజు పరిపాలనాయును భయంకరమై మునుముందు కీడును కలిగించును.

Our actions and associations have to be compatible and sensible. Though we take some decisions for immediate relief or enjoyment, we have to be aware of it’s long term impact. All the above examples and many more attractions that we encounter in life, we have to analyze carefully before falling for them. We have to be responsible to our situation and position.

నెప్పుడు నెడతెగక పాఱు నేఱును ద్విజుడున్ (A river that flows always, a learned brahmin)
చొప్పడిన యూర నుండుము (Stay in a village where these are present)
చొప్పడకున్నట్టి యూరు సొరకుము సుమతీ ! (O Wise Man, you shouldn’t even enter a village where these are not present)

అవసరమునకు అప్పిచ్చువాడు; మందిచ్చువాడు; నది; మంచి చెడ్డలు తెలిసిన బ్రాహ్మణుడు నుండిన గ్రామములో నివసింపుము. అవి లేనపు డట్టి గ్రామములో నిలువనైన గూడదు.

An ecosystem of essentials is a must for somebody to live happily or work and achieve results. Once the right ecosystem is created and developed it will enable and flourish the place making people to be productive and happy.

గొల్లని సాహిత్యవిద్య కోమలి నిజమున్ (The shepherd's scientific knowledge, A truth speaking woman)
బొల్లున దంచిన బియ్యముఁ (Obtaining rice by beating the husk)
దెల్లని కాకులను లేవు తెలియుర సుమతీ ! (White crows, O Wise Man, do know all these doesn’t exist)

ఎప్పటికి తృప్తిలేని యల్లుడు మంచివాడగుట, వెఱ్ఱిగొల్లని శాస్త్రజ్ఞానము, స్త్రీ నిజామాడుట, పొట్టును దంచి బియ్యము గొనుట, తెల్లని కాకులు ప్రపంచమునం దసంభవమని తెలియుము.

Please be aware in this world what exist, what’s possible. While a generalization may not be always true, but knowing about them is useful in handling a situation. Being aware of the possibilities of certain notions will be useful to plan the approach and strategy appropriately.

తాఁకొంకక నిచ్చువాఁడె దాత ధరిత్రిన్ (In this world the one who gives without thinking is the donor)
సోఁ కోర్చువాఁడె మనుజుడు (The one helps in difficulties is the real man)
తేఁకువ గలవాఁడె వంశ తిలకుఁడు సుమతీ ! (O Wise Man, the person who is brave will bring name to the family)

ఆకలి యైనప్పటి యాహార మమృతము వంటిది. వెనుక ముందులు చూడక యిచ్చువాడే దాత. కష్టమేర్చువాడే పురుషుడు. ధైర్యము గలవాడే వంశాలంకారము.

Sometimes our situation changes our outlook and other times what we are changes the situation. This only tells, we need change as per the situation or be brave and strong to change the situation. We must assess what’s more suitable at any given time and act accordingly.

వేఁకటి యగు లంజ పడుపు విడువని బ్రతుకున్ (The prostitute who will not stop even after pregnant)
బ్రాకొన్న నూతి యదకము (The water in the well that’s full of moss & algae)
మేకల పాడియును రోత మేదిని సుమతీ ! (The curd from goat milk, O Wise Man, all these causes filth in this world)

కడుపు నిండని తిండియును, గర్భము దాల్చియు లంజరికము మానని బోగపుదాని జీవనమును; పాచిపట్టిన బావినీరును; మేకలపాడియును రోత కలిగించును.

What we do must be sensible, what we consume must be fulfilling, what we use must be rightly made otherwise it can cause lot of damage. The environment that we live or we create must be right.

జొచ్చునదే మగతనంబు సుకవీశ్వరులున్ (Who participates is the real man, what great poets)
మెచ్చునదె నేర్పు, వాదుకు (Praise is the real talent, the useless arguments)
వచ్చునదే కీడు సుమ్ము వసుధను సుమతీ ! (That come are dangerous, O Wise Man, learn this truth)

ప్రపంచమున ధన మీయగల చదువే చదువు. పోరుషము యుద్ధప్రవేశము వలననే తెలియదగినది. సత్కవులు మెచ్చునదే తెలివి. పనిలేక వాదాడుటే హానికరమైనది.

Our efforts must have demonstrated results. One way to prove ourselves is showing the results, not just talking but participating. What we demonstrate of our efforts or knowledge must be appreciative from the worthy. Whatever we do, talk, demonstrate must be logically correct and not superficial.

నమ్మా యని పిలిచి యన్న మడుగని నోరున్ (The mouth that doesn’t call a lady with respect to give food)
దమ్ములఁ బిలువని నోరును (The mouth that doesn’t call the younger brothers)
గుమ్మరి మను ద్రవ్వినట్టి గుంటర సుమతీ ! (O Wise Man, that mouth is like a hollow depression made by the pot maker from the mud)

తనివితీర చదువ నట్టియు, పర స్త్రీ నమ్మాయిని పిలిచి యన్న మడుగునట్టియు, తమ్ములను పిలువనట్టియు నోరు - నోరుగాక కుమ్మరివాని మంటి గుంటవంటి దగును.

What we speak or doesn’t is a reflection of our mind. Sometimes we don’t express explicitly what ever mind intends. Not using our expressive power or using it incorrectly will make you appear as a hollow person. Since we can’t read one’s mind, we can only understand the person when they talk. Thus, silence is not golden in all situations.

బడియుండదె పేర్మి బాము పదినూఱేండ్లున్ (The snake lives long and for thousand years)
మడువునఁ గొక్కెర యుండదె (A heron lives in the pond)
కడు నిల బురుషార్దపరుఁడు కావలె సుమతీ ! (O Wise Man, having born as human, must be interested in righteousness and salvation)

ఉడుము, పాము, కొక్కెర కలకాలము జీవించుచుండుట లేదా ! దీర్ఘ జీవితమువలనగాక మానవుడు పురుషార్థముల గడించుటలో మేటి కావలయును.

There are many living beings live very long. But for a human life, there must be a purpose. They should live a law abiding, ethical and righteous way achieving something meaningful. We have to understand being born as a human is a boon that we shouldn’t waste.

కెత్తెఱఁగున గలుగు నేర్చు నెయ్యడలం దా (Will never get in any place)
నెత్తిచ్చి కరగిపోసిన (By measuring along with gold and melting)
నిత్తడి బంగార మగునె యిలలో సుమతీ ! (Brass will never become gold, O Wise Man, in this world)

బంగారుతో సరిగా తూచి కరిగించి కడ్డీలుగా పోసినను ఇత్తడి బంగారము కానట్లు నీచున కుత్తముని గుణ సంప్రదాయ మెన్నటికి కలుగదు.

Properties of an object or the qualities of a person or never going to change, even when they are mixed with that of a superior. That’s given, but every object/person with whatever properties or qualities have a role to play and a purpose that we can use to our benefit.

మదమున నుప్పొంగుచుండు మత్తేభంబున్ (The elephant that’s gone berserk due to madness)
మొదవుకడ నున్న వృషభముఁ (The bull that’s next to a cow)
జదువని యా నీచుఁ జేరఁ జనకుర సుమతీ ! (An underling who is not learned, O Wise Man, don’t go near to any of these)

నీరు త్రాగు గుఱ్ఱమును, మదించిన ఏనుగును, గోవు వెంట నుండు వృషభమును, చదువురాని వానిని సమీపింపరాదు (తప్పక చెడుపు కలుగును).

There are situations that we need to be aware and be far from there and so we don’t do harm to ourselves. Analyzing the situation before we participate or interfere is very important and thus we know the dangers and be prepared accordingly.

విపరీతము గాదు సేయ వివరింపంగా (Is not something great to talk about)
నపకారికి నుపకారము (Taking care of and helping those who did harm to you)
నేప మెన్నక సేయువాఁడు నేర్పరి సుమతీ ! (That too without any finding fault, O Wise Man, is a clever person)

మేలు చేసిన వానికి మేలు చేయు టొక గొప్ప విషయము గాదు. కీడు చేసినవానికి దెప్పిపొడుచుటమని మేలు చేయుట మిక్కిలి తెలివియైన కార్యము.

Being broad minded and wishing for the welfare of all, both friends and those who harmed you is not easy. Tit for tat in a negative way will only worsen things and will take away the peace of mind. If you keep calm and show positive attitude to even those who are negative to you, will make them also be positive towards you.

కపటం బెడ నెడను జెఱకు కైవడినే పో (Slowly the taste of the sugarcane goes away)
నెపములు వెదుకును గడపటఁ (Spends time by finding faults)
గపటపు దుర్జాతి పొందుగదరా సుమతీ ! (O Wise Man, when you do friendship with cunning miscreant)

చెఱుకుగడ తిన నారంభించినపుడు రుచిగానుండి పోనుపోను పిప్పి తేలియుండినట్లు మోసగాడైన దుష్టుని మైత్రి చేయునపుడు డింపుగానుండి పోనుపోను దోషములు పట్టుటుతో ముగియును.

Time is the test for any relationship. Somebody who is putting a facade will be unable to do this for sustained period of times and will expose their true colors over a period of time. It’s only time tested relationships that will last long as they are based on truth and honesty.

మప్పటి కా మాటలాడి యన్యుల మనముల్ (Talk accordingly and win the minds of others)
నొప్పింపక, తానొవ్వక, (Neither hurt others nor hurt self)
తప్పించుక తిరుగువాఁడు ధన్యుడు సుమతీ ! (Thus escapes comments, O Wise Man, is a blessed person)

సమయమునకు దగిన మాటలనాడుచు నొకరిని నొప్పింపక తాను నొవ్వక మాటపడక వ్యవహరింపఁ గలవాడే ధన్యుడు.

Talking without hurting others is difficult, but is something that everyone has to practice. Even if we want to make adverse comments or criticize one should do using a choice of words and body language without hurting. Also what we talk should be relevant to the situation.

నప్పురుషుని గొల్వగూడ, దది యెట్లన్నన్ (Shouldn’t serve such person, as it is like)
సప్పంబు పడగ నీడను (Being in the shadow of a snake’s hood)
గప్ప వసించిన విధంబు గదరా సుమతీ ! (O Wise Man, isn’t like taking shelter under that)

తప్పులనే వెదకు స్వభావము గల యధికారిని సేవించుట తనను చంపునట్టి పాము పడగ నీడ కాశపడి కప్ప నిలువ యత్నించి నటులుండును.

Working in a discouraging and dangerous environment is not desirable. When we are choosing, find a place that encourages and respects you. If you are in a position, create such a positive environment where people get motivated to work and are productive. We have to look for and create an enabling environment for people to excel.

నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్ (As the way then the relatives come to you)
దెప్పలుగఁ జెరువు నిండిన (When the pond is full of water)
గప్పలు పదివేలు చేరు గదరా సుమతీ ! (O Wise Man, is it not that the frogs come there in thousands)

చెఱువు నిండినంతన ఎక్కడనుండియో వేలకొలది కప్పలు వచ్చినట్లు ధనము వచ్చినంతనే ఎల్లరును బంధువులమని వచ్చిచేరుదురు.

A resourceful person always attracts people. That resource can be money, knowledge, advice, strength, it could be anything. While we attract people with resources, we also should be careful on the intentions and agendas of those who are coming to us. While we should use our resources to good use, at the same time prevent that is being taken away by the bad guys.

దూఱకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ (Don’t find flaws in relatives and blame them)
పాఱకుమీ రణమందున (Don’t run away from war)
మీఱకుమీ గురువులాజ్ఞ మేదిమి సుమతీ ! (O Wise Man, in this world, don’t cross the orders of mentor or elders)

పచ్చికాయల గోయరాదు, చుట్టాలను దిట్టరాదు, యుద్ధమునుండి పరుగిడరాదు, తండ్రి, గురువు మొదలగు పెద్దలమాటల మీరరాదు.

In this world, certain things are a NO NO, for a reason. We need to understand the reason and respect those practices. Also, we need to moderate the practices with changing times without ignoring the purpose or objective it was originally started.

నొకతీర్పిరి యైనగాక నొగిఁ దఱచైనన్ (Instead of one suitable problem solver, if there are too many of those)
గకవికలు గాక యుండునె (Will it not all be upside down)
సకలంబును గొట్టువడక సహజము సుమతీ ! (O Wise Man, in such a situation, is it not natural, that things will become bad)

ఒక గ్రామమునందొక కరణము, నొకఁడు కార్యములఁ జక్కఁ బెట్టువాడు నుండవలయునుగాని, యధికారులు పెక్కుమందియైన విషయము లన్నియు దారుమారై చెడిపోవును.

There is saying “too many cooks spoil the broth”. If there is more than one person as incharge, things will be chaotic. There should be clear responsibility and authority to each person and only one person should be responsible to head a team and deliver. This must be the guiding principle in forming and managing teams.

నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్లని వాఁడే (A person who is not ready to leave a person who doesn’t want friendship)
గొల్లండుకాక, ధరలో (Are they not crazy/foolish, in this world)
గొల్లండును గొల్లడౌనె గుణమున సుమతీ ! (O Wise Man, a shepherd with good nature is not foolish like them)

సంసారము చేయని స్త్రీని, భార్య నిష్టపడని భర్తను, మైత్రి కిష్టపడని చెలికానిని వదలనివాడు గొల్లవాడగునుగాని, వృత్తిచే గొఱ్ఱెల గాచువాడు గొల్లవాడా?

We have to be practical in our relationships. When there is no reciprocation we need to let that go for the happiness of both. Living with such a person who is not interested in a relationship is not productive to any. We cannot force a relationship. Sometimes a short term loss is good for a long term gain.

ఓడలు నా బండ్లమీద నొప్పుగ వచ్చున్ (The same ships can come on the carts)
ఓడలు బండ్లును వలెనే (As ships and carts come on one another)
వాడంబడుఁ గులిమి లేమి వసుధను సుమతీ ! (O Wise Man, in this world the wealth and deprivation come one after another)

ఓడలు బండ్లపైనను బండ్లోడలపైనను వచ్చినటులే కలిమిపై లేమియు లేమిపై గలిమియు గలుగుచునే యుండును. ఏదైనను జిరకాలముండదు.

Many things are interdependent in this world. Times will change and whom you are dependant on today could be dependant on you tomorrow. We need to realize this and behave ourselves when we are in a position of advantage. Nothing is permanent and we must be prepared for good times and bad times always. You give water to the trees and as they grow will enable rains to come. If we don’t give water to trees and they we also will be deprived of water as it will impact the rains.

బుడమిని బ్రాయంపుటాలి బుట్టిన యింటన్ (In this world, if you take your young wife to her parents home)
దడ వుండనిచ్చెనేనియుఁ (And keep here there for a long time)
బరుపుగ నంగడికిఁ దానె పంపుట సుమతీ ! (O Wise Man, understand this is like sending her for prostitution)

ఎంత బలశాలియైనను (వయసుగల) భార్యను పుట్టింటిలో చాల కాలముంచుట వ్యభిచారమునకు నలవాటు పఱచుటగును.

Rumor mongers will always see something extremely bad and make an issue of something personal to you. Living in society we are bound to follow certain practices. And if you want to go against them, let that be clear to everyone on why you want that way or just ignore all the nonsense people talk.

శునకముఁ గూర్చుండఁబెట్టి శుభలగ్నమునం (Make a dog sit and on a good time)
దొనరఁగఁ బట్టము కట్టిన (Do the ritual to make king suitably)
వెనుకటి గుణ మేలమాను వినురా సుమతీ ! (O Wise Man, will it lose its old wit behavior)

బంగారు సింహాసనముపైన మంచికాలములో కుక్క నుంచి పట్టాభిషేకము చేసినను, దాని నీచపుబుద్ధి పోదు. నీచున కధికారము వచ్చినను వాని నీచత్వము పోదు.

By giving a responsible position a person will not lose their bad thoughts and behavior. That’s why selection of appropriate candidates and suitable training to them is an important process before giving anybody a leadership position. Assuming, position will make somebody responsible and good is not right.

సర్పమునకు రోగమైన సతి తులువైనన్ (If the snake is sick, if the wife is a bad person)
ముప్పున దరిద్రుడైనను (If you are poor in old age)
తప్పదు మఱి దుఃఖమగుట తథ్యము సుమతీ ! (One will feel sad, O Wise Man, learn this is the truth)

కప్పకు కుంటి కాలయినను, పాముకు రోగము వచ్చినను, భార్య దుర్మార్గులైనను, ముసలితనములో బీదవాడైనను విచారము గలుగుట నిజమైన విషయము. ఇది అనుభవంపై జెప్పిన భావము.

Certain situations in life give us sadness. Best is to anticipate and avoid them ahead of time. If not, predict and be prepared for them. If not, correct the situation as it’s never late to take the right decision. If not, make amends and live with the situation, looking at the positives rather crib about the negatives. The key is anticipate, be prepared, correct or make amends. It’s all in our hands, we shouldn’t be in the hands of the situation.

గమలాప్తుని రశ్మి సోఁకి కమలిని భంగిన్ (The way it gets faded due to the rays from it’s friend Sun)
దమతమ నెలవులు దప్పిన (If we leave the places we are born and brought up)
దమ మిత్రులు శత్రులౌట తథ్యము సుమతీ ! (O Wise Man, it’s sure your friends will become your enemies)

కమలములు నీటనుండినపుడు వికశింపఁజేసిన సూర్యుడే యవి బైటపడినపుడు వాడిపో జేయును. అట్లే తమ స్వస్థానమును వదలినచో మిత్రులే శత్రువు లగుదురు.

Some time we get the benefit of the environment because of your position. That becomes the enablers for our growth and achievements. And if we have to leave such a position, we need to get into another enabling environment not assume we will get the support even if we leave the one that nurtured us.

మరణాంతక మౌనుగాని మన లేడు సుమీ (Will face grave danger, but cannot live happily)
కరణము దనసరి కరణము (When a village head with another similar village head)
మఱి నమ్మక మర్మమీక మనవలె సుమతీ ! (O Wise Man, has to work carefully, not blindly believing)

కరణము సహజముగా నొకని జెఱచి తాను బాగుపడవలయునని తలంచును. అందువలన సుఖపడదలచిన కరణము తోడి కరణము నే విషయమునందు నమ్మక జాగ్రత్తతతో నుండవలెను.

A smart person will not believe anybody blindly. You shouldn’t under/over estimate a person’s capabilities, but has to be careful in dealing. It’s but natural, if you are intelligent and can make smart moves, other also can make and put you into trouble. Being watchful and swift in actions to changing situations and not believing anybody blindly are the key to success in a competitive environment.

విరసంబునఁ దిన్న తిండి వికటించుఁ జుమీ (The bitter truth is you will not enjoy your own wealth & produce)
యిరుసున గందెన బెట్టక (If we don’t oil the wheel’s pivot)
పరమేశ్వరు బండియైన బాఱదు సుమతీ ! (O Wise Man, understand even God’s vehicle can’t move)

కందెన లేనిది దేవుని బండియైనను పోనట్లు ఎంతటి బలవంతుడైనను కరణమునకు ధనమిచ్చి యాతని యిష్టానుసారము మెలఁగ కున్న తన యాస్తికే మోసము వచ్చును.

Managing those in power in a balanced manner is very important for your own success. Ignoring them are being arrogant on them can backfire. In a generalistic way, taking care of the stakeholders is very important for smooth ride of your mission.

గరి మద ముడిగినను బాము గఱవక యున్నన్ (If a elephant is not wild, if a snake doesn’t bite)
ధరఁ దేలు మీటకున్నను (If a scorpion doesn’t sting)
గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ ! (O Wise Man, people will not observe it as anything special)

కరణము నెమ్మదిగలవాడైనను; ఏనుగు మదము లేనిదైనను; పాము కరవకున్నను; తేలు కుట్టకున్నను ఎవరును లక్ష్యము సేయరు.

People will not observe or believe if somebody is not like their expected nature or behavior. There are two ways to look at this. One, don’t bother about the recognition, but focus and continue to do the good work. Two, if you want your good work to be recognized then you need to talk about it and make sure the people who matter are aware of it. Expecting good work to be observed and recognized automatically is not the norm.

మసలక దానయొగురు కాక మధురంబగునా? (Immediately will realize it’s acrid taste, not the sweetness)
పస గలుగు యువతులుండగఁ (When there are hot and young ladies)
బసి బాలలఁ బొందువాఁడు పసరము సుమతీ ! (O Wise Man, The one goes with young children is an unwise idiot)

పచ్చికాయ తినుటవలన దీపిలేక నోరు వొగరగుటేకాక తెలివి లేనితనము బయల్పడినట్లు, వయస్సు వచ్చిన స్త్రీలను వదలి పసిపిల్లలతో భోగించువాఁడు పశువువంటి ముఢుడు.

When the right options are available choosing a wrong one is foolishness. This could happen due to ignorance or lack of preparation. Doing the homework before making a decision is very important. Just following the crowd is a wrong way. Because the decision to choose something has to be based on personal capability, options available and ability to do course correction later. Collecting information, analyzing the available data, discussing with others, believing your hunches are important steps in making a right decision.

నవరసభావములు లేని నాతుల వలపున్ (The love of women who don’t know of various shades of romance)
దవిలి చను పంది నేయని (The arrow that can’t hit a running wild boar)
వివిధాయుధ కౌశలంబు వృథరా సుమతీ ! (Or the ability of various arms, O Wise Man, are futile)

స్వభావముగాఁ కవిత చెప్పలేనివాని పద్యమును, శృంగారాది రసములు తెలియని స్త్రీల ప్రేమయును, పరుగెత్తు పందిని గొట్టలేని యాయుధ శక్తియును లోకములో బ్రయోజనము లేనివి.

One should have the knowledge & skill to be of being useful or worth for people to pay attention to you. And if either that skill or the tools are unable to accomplish a task, they are of no use. We should focus on getting and getting the right skill and tools that are needed to obtain the right results. If any of them are missing neither us nor our efforts will be recognized.

పోదుసుమీ కీర్తికాంత పొందిన పిదపన్; (Fame and glory won’t go, once we get them)
వాదుసుమీ అప్పిచ్చుట; (Lending to someone will become reason for arguments)
లేదుసుమీ సతుల వలపు లేశము సుమతీ ! (O Wise Man, Ladies don’t posses nature to love)

చెడ్డవానితో సహవాసము కూడదు. కీర్తి ఏ మాత్రమున్నను పోదు. అప్పునిచ్చుట తరువాత కొట్లాడుటకు కారణమగును. స్త్రీలయందు ప్రేమ యని యుండదు.

What is common in all these statements. Nothing. But they all make us aware of the nature of certain people or the results of certain actions based on experience. We often tend to ignore the experience of others or our elders. It’s no rule what happened to others could happen to you, but being cautious is important and necessary.

కోమలిఁ బరవిటుఁడు గవయఁ గోరుట యెల్లన్ (A woman being wanted by another maniac)
బ్రేమమునఁ జెఱకు పిప్పికిఁ (Like with love to the sugar cane extracts)
జీమలు వెస మూగినట్లు సిద్ధము సుమతీ ! (Ants wrap around, O Wise Man, is known to everyone)

ఒక డనుభవించిన స్త్రీని మరొకడు రమింపఁ గోరుట, సారము లేని చెఱకు పిప్పికిఁ జీమలు చుట్టుకొనునట్లు ప్రయోజనము లేనిదై యుండును.

When we want something, it has to come to use, however difficult or costly it is. Just seeking something, which has no usefulness, for the sake of having it is foolishness. Whatever we seek must give us the benefits of having it. This is what happens when we go for false prestige.

బేరణము లేని లేమ పృథివీస్థలిలోఁ (In the world, a lady not wearing a blouse)
బూరణము లేని బూరెయు (A snack not filled with sweet)
వీరనము లేని పెండ్లి వృథరా సుమతీ ! (A marriage without sounds of drums/instruments, O Wise Man, are useless)

కారణములేక నవ్వుటయును, ఱవిక తోడుగని యాఁడుదియు, పూర్ణము నింపని కుడుమును, మద్దెల వాయిద్యములు లేని పెండ్లియును ప్రయోజనము లేనివి. అంతేకాదు, పరిహాసకరణములు నగును.

Certain things and events have certain expectations with some reason. When that expectation is not met then the whole effort becomes useless. If we are at the serving end, we have to ensure those expectations are met and if we are in the receiving end, we select only when the expectations are met.

గలహింపకు పట్టితప్పు ఘటియింపకుమీ (Argue or don’t condemn with unnecessary blame)
కలకంఠకంఠి కన్నీ (If from her eyes tears)
రొలికిన సిరి యింట నుండ నొల్లదు సుమతీ ! (Are shed, O Wise Man, that house will not house any wealth)

భార్యతో నెప్పటికీ కలహింపకుము. లేని నిందను మోపకుము. ఆమె కన్నీరు గార్చిన నింటిలో సంపాదన యుండదు.

Just not the wife, we need to be fair and reasonable to everyone in our family. We need to make sure that we don’t make anybody sad or cry, nor blame them just like that without any need or truth. That will make them sad and will create a gloom in the entire house. Peace and wealth will be there where there is happiness. We should all work towards that, in our house, community, country & world.

నేరము లెన్నఁడును గలుగ నేరవు; మఱి యా (The faults are not seen, but then)
కూరిమి విరసం బైనను (When that love is gone)
నేరములే తోఁచుచుందు నిక్కము సుమతీ ! (O Wise Man, one would see everything as a fault)

ఒకరిపై నొకరికిఁ బ్రేమ యుండిన నే తప్పులు నగుపడవు. అదే ప్రేమ తఱిగిపోయినంతనే ప్రతిపనియు తప్పుగనే అగుపడుచుండును.

We tend to see actions of the people through the perspective of the image of the person we have. Sure, we develop perspectives based on their actions at some point of time. But we don’t know the circumstances or context for the behavior of that person at that point of time. Also, people change over a period of time. Thus we should focus on the actions based on the merit of it and not paint all the actions with the same brush.

నంచితముగఁ గీడు వచ్చు నదియెట్లన్నన్ (You suffer maximum harm, similarly)
గించిత్తు నల్లి కుట్టిన (If a bed bug bites even little)
మంచమునకుఁ జేటువచ్చు మహిలో సుమతీ ! (O Wise Man, the cot will get the bad name)

అల్పమయిన నల్లి కుట్టినయెడల మంచమునకే హానికలుగును. అట్లే నీచుని సంగాతము చేసిన తప్పక హాని కలుగును.

Wrong association will always brings us bad reputation or even harm. It doesn’t matter the person is a small time thief or a big time gangster, staying away from people with negative shades is always good for us. We must understand that the thought of doing bad itself is bad and doesn’t matter the quantum of damage that bad can cause. Integrity means 100% positive.

జక్కనివాఁడైన, రాజ చంద్రుం డైనన్ (However handsome or a powerful king one is)
మిక్కిలి రొక్కము లియ్యక (Without paying suitable amount of money)
చిక్కదురా వారకాంత సిద్దము సుమతీ ! (O Wise Man, learn the truth you won’t get the pleasures)

వేశ్య కొక్కోకము చదివినవానికైనను. అందగానికైనను, కడకు రాజునకైనను, ధన మీయక లభింపదు.

To get a service one has to pay for it. Nothing is free in this world, whatever you are. Any offers, free gifts, discounts etc. are only benefits the sellers and not the buyers. You will pay some way or the other for the (perceived) benefit one is getting. All the free services we are using on the Internet are extracting something from us without our knowledge. We need to realize this fundamental truth.

గొఱగామియెకాదు తండ్రి గుణములఁ జెఱచున్ (Not only not useful to anyone but will spoil father’s good name)
జెఱకుతుద వెన్ను పుట్టిన (At the beginning of the sugar cane if a corn is born)
జెఱకున దీ పెల్ల జెఱచు సిద్ధము సుమతీ ! (O Wise Mane, it’s confirmed that it will spoil the sweet taste of the sugar cane)

తుంటరియైన కుమారుఁడు గలిగిన, తండ్రి కుండిన మంచి పేరు నశించును. ఈ విషయము వెన్ను పెట్టిన చెఱకు తీయదనము పోగొట్టుకొనుటవలనఁ దెలియును.

A wrong thing at the wrong place will surely bring disaster. In our efforts to achieve the goals we have to be aware of such possibilities and take corrective actions immediately. Distance yourself from the bad elements, otherwise they will wipe of what good you have. One has to be ruthless in dealing with such situations.

బాములతో జెలిమి యన్య భామల వలపున్ (Friendship with snakes, love from other women)
వేముల తియ్యదనంబును (Sweetness from neem tree)
భూమీశుల నమ్మికలను బొంకుర సుమతీ ! (Faith in the kings, O Wise Man, realize they all are false)

స్త్రీ యందు నమ్మకముగాని, పాములు మైత్రి చేయదగినవని కాని, ఇతర స్త్రీలు ప్రేమింతురునిగాని, వేపచెట్టునకు దీపిగాని, రాజులు నమ్మదగ్గవారనిగాని యెవరైనా బలికిన నబద్ధము చెప్పుచున్నారని తెలియుము.

By nature we will know how some people will behave. Expecting them to behave differently is impossible. While there could be exceptions, our approach with some people or situations should be based on these norms and thus we are prepared to deal with them. And of course knowing the nature of people will only come from experience and being cautious till then is the best way to deal with.

నడుగులకును మడుగు లిడుదు రతివలు తమలో (The women will put wet clothes wherever the men are putting their feet)
గడ నుడుగు మగనిఁ జూచిన (But when they see a man has stopped earning)
నడపీనుఁగు వచ్చెననుచు నగుదురు సుమతీ ! (O Wise Man, they laugh within themselves saying a walking skeleton is coming)

మగడు సంపాదించుచుండిన సర్వవిధోపచారములతో విధేయత జూపుదురు. యుడిగిన, నడిచివచ్చు పీనుగని హేళన చేతురు.

You are respected as long as you are contributing. In this world there is no scarcity for talent and if you stop contributing, you can easily be replaced with somebody. It’s important that we stay relevant and contributing always as per the demands of the situation. That earns us continuity, respect and comforts in the society.

కింతులు వలతు రని నమ్మ కెంతయు మదిలో (In the mind don’t think too much that women will love)
నంతఃపుర కాంతలతో (With the women in kings inner apartments)
మంతనములు మాను మిదియు మతముర సుమతీ ! (Don’t get into discussions. O Wise Man, this is one good opinion)

ఒక మంచి అభిప్రాయము నెఱింగింతును వినుము. జరిగినదానికి విచారపడవద్దు. స్త్రీలు ప్రేమగలవారనుకోకుము. అంతఃపుర స్త్రీలుండిన వారితో రహస్య సంభాషణ వదులుము.

We have to be practical about things which are not in our control. What’s happened is happened. What will not happen will not happen. We have to be careful with whom we engage with ensuring there is no scope for misunderstanding.

పాముల కిరవైన యట్లు పామరుడు దగన్ (Snakes come and harbor them, similarly a foolish miser)
హేమంబుఁ గూడ బెట్టిన (Earns and keeps gold)
భూమీశుల పాల జేరు భువిలో సుమతీ ! (O Wise Man, in this world it goes and reaches the king)

కష్టపడి చీమలు పుట్టలు పెట్టగా వానియందు పాములు వచ్చి చేరుకొనును. అట్లే లోభి ధనమంతయు కూడబెట్టగా, ఏ మిషతోనో రాజు దానిని లాగుకొనును.

There are always people who want to obtain wealth in short cut and ready to pounce and steal from us. We need to understand safeguarding wealth is as difficult as earning itself. Often people don’t pay attention to this aspect and lose it foolishly either to cunning relatives or whom they have trusted blindly. We have seen too many cases of one generation earns and next generation loses it, because the generation earning is not making any effort to safeguard and take steps that next generation will not just lose, as they don’t understand the value as much as the person who earned it.

చుట్టములము నీ కటంచు సొంపు దలిర్పన్ (Appropriately they grace in front of you as relatives)
నెట్టుకొని యాశ్రయింతురు (And seek patronage forcefully)
గట్టిగ ద్రవ్యంబు గఱుగునఁ గదరా సుమతీ ! (O Wise Man, Is this not when you have earned lot of wealth)

నీవు ధనవంతుడవైన ఏ సంబంధము లేకుండినను, బంధువుల మని పైఁబడి వచ్చి నీ దెగ్గరకు చేరుదురు.

When you are poor, you will know who your friends are. When you are rich, you need to know who your friends are, as everyone will come to you on some reason or the other. Being pragmatic and not believing people blindly should be the way to deal with relationships as we don’t know who is with you with an agenda. Building a trustworthy relationship is not easy and needs careful grooming of it over time.

భూతల నాథులకుఁ దొడవు బొంకమి ధరలో (For kings not lying is a decoration)
నీతియ తొడ వెవ్వారికి (For everyone living a moral life is an embellishment)
నాతికి మానంబు తొడవు నయముగ సుమతీ ! (O Wise Man, for the lady shyness is an adornment)

చేతులకు దానము చేయుటయును, రాజులకు బొంకకుండుటయును, సర్వులకు నీతితో నడుచుటయు, స్త్రీకి సిగ్గును భూషణముల వంటివి. వట్టి భూషణములు సోంపు నీయవని భావము.

Depending on who you are and what situation you are in, certain qualities, acts or behavior of yours add shine to you. On everyone and in certain situations there will be expectations from you and we need to be aware of that and accordingly behave. That adds value to the person’s stature and overall image. Especially those in leadership positions or public life, need to pay attention this.

కడువేగం బడచి పడిన గార్యంబగునే (If we pressurize, can any useful work happen in a great hurry)
తడ వోర్చిన నొడ లోర్చినఁ (If tolerated time and hard working body)
జెడిపోయిన కార్యమెల్లఁ జేకురు సుమతీ ! (O Wise Man, even all the spoilt work will get alright)

జాగుకుగాని, దేహాయసమునకుఁగాని యోర్వక తొందఱపడిన పని చెడిపోవుటయును, నిదానముగా శ్రమపడిన పాడైనపనియు బాగగుటయుఁ దాటస్థించును.

Patience is the key to success. Many a time, things will not go as per our expectations. In those times panicking or being impatient will rob our mind from rational thinking. With patience and cool attitude if we think and tolerate the difficulties we can achieve our objectives. First we have to believe in ourselves, then we need to approach with a focused mind tackling all the hurdles on the way.

తన శాంతమె తనకు రక్ష దయ చుట్టంబౌ (One’s patience or calmness is one’s protection, kindness is relative)
దన సంతోషమే స్వర్గము (One’s happiness is heaven)
తన దుఃఖమె నరకమండ్రు తథ్యము సుమతీ ! (One’s sorrow becomes hell, O Wise Man, this is a fact)

కోపమును మిచ్చిన శత్రువును, శాంతమును మించిన రక్షణమును, దయను మించిన చుట్టమును, సంతోషయమును మించిన స్వర్గ సుఖమును, దుఃఖమును మించిన నరకబాధయు లేదనుమాట నిజము.

What we experience in life is in our hands. Out attitude and our approach to the situations will decide how we feel about anything. We often tend to find reasons external to us for our situation and blame others. However our whole life is within us, how we think and live our life is in our hands and actions.

తన పుత్త్రుని విద్య పెంపుఁ దన పతి రూపున్ (The greatness in the son’s education, the beauty of the wife)
దన పెరటి చెట్టు మందును (The medicinal value of the plants in the own backyard)
మనసున వర్ణింప రెట్టి మనుజులు సుమతీ ! (O Wise Man, even kind hearted people will not praise them from their heart)

ఉండూరులో నున్నవాని తపస్సును, తన కుమారుని పాండిత్యమును, తన భార్య సౌందర్యమును, ఇంటి చెట్టు మందుగుణమును మెప్పు దలకు రావు.

Having a capability and putting to use of that capability are two different things. Unless the world sees the capability will not get the due recognition. Often it happens, the people themselves are not aware of their capabilities and many times, they don’t put the capability to the right use as they are chasing some other dreams or materialistic pleasures. It’s important the ecosystem (parents, teachers, organizations and/or government) has systems in place to channel the capabilities in the right direction to benefit from their contributions.

తన లేమియె సర్వలోక దారిద్ర్యంబున్ (His poverty is equivalent to that of entire world)
దన చావు జగత్ప్రళయము (His death is equivalent to destruction of the world)
తను వలచిన యదియె రంభ తథ్యము సుమతీ ! (His love is as beautiful as Rambha, O Wise Man, this is for sure)

తన సంపద ఇంద్రుని సంపద యంతటిది. తన దారిద్ర్యము లోకమంతయు నిండిన దారిద్ర్యము వంటిది. తాను మరణింపనుండుట లోకమంతయు ముగియుటవంటిది. తాను ప్రేమించిన కాంత రాంభయంతటి రూపము గలది అని కొందరు తలంతురు.

There are two ways to look at this. If we feel what we have is great and underplay everything or everyone else has with jealousy then it’s bad. If we feel what we have is great and be content with it not craving for the best in the world, then it’s good. The choice is ours on how we want to look upon what we have, either be content & happy or be jealous and unhappy.

జనవించుక లేనిచోట జగడము చోటన్ (Where people, not know even little bit, where there are fights)
అనుమానమైన చోటను (Where you have a doubt that some harm can happen)
మనుజునకును నిలువఁదగదు మహిలో సుమతీ ! (O Wise Man, in this world, not a place to stay for anyone)

బంధువులుగాని, పరిచయముగాని లేనిచోట నుండరాదు. కలహముగాని, హాని కలుగునని శంక కలిగినచోట నిలువరాదు.

We all want to live at a place which is safe and secure. That can be only at a place where there are known people, whom you can trust or you find the environment is friendly with people filled with love and affection. It’s important that we chose such a place to live and thus we can focus on our work completely instead of wasting our energies in keeping ourselves safe and secure.

విమతులతోఁ జెలిమిచేసి వెతఁబడు తెలివిన్ (The foolishness to make friendship and suffer with wicked person)
కమలములు లేని కొలఁకును (The pond that doesn’t have any lotus flowers)
హిమధాముఁడు లేని రాత్రి హీనము సుమతీ ! (The night without the Moon, O Wise Man, are inferior and useless)

తాంబూలము నెఱుగని నోరును; దుర్మార్గులు సహవాసమువలన సంకటంలో విచారపడు తెలివియు; కమలములులేని సరస్సును; చంద్రుడు లేని రాత్రియు పనికిమాలినవి.

Presence of certain things adds beauty, purpose and/or usefulness to a situation. It’s important that we are aware of that and chose a time, a location or a person in order to feel happy and get positive results. This will add positive vibrations to the environment which are very important when carrying out certain tasks.

వెలయంగాఁ దోక నుండు వృశ్చికమునకున్ (A scorpion has visible poison in the tail)
దల తోక యనక యుండును (Not that just in the head or the tail)
ఖలునకు నిలువెల్ల విషము గదరా సుమతీ ! (O Wise Man, an evil person has poison in every aspect of his thought)

విషజంతువులైన పామునకు కోరలయందును, తేలునకు కొండి యందును విషముండగా, దుర్జనునకు దేహమంతట నుండును. వాని తలంపులే విషములు అని భావము.

The most dangerous animal in the world is an evil man. While most of the animals hunt or harm only with a purpose, an evil man is the only animal who will harm anything without any reason or just for pleasure. Greed, ego, power etc. drive the evil man to be very dangerous. For some, evilness is visible, but in some it’s in stealth mode, not visible to others. However on close observation of their thoughts and actions, we can easily sense the evilness in a person. Thus, don’t trust somebody immediately and be very careful of people who have shades of evilness in their thoughts and actions.

వెలయాలికి నిజము లేదు వివరింపగాఁ (A prostitute is not bound by any rule preventing to go to another person)
దల తడవి బాసన్ జేసిన (Even after making a personal promise)
వెలయాలిని నమ్మరాదు వినురా సుమతీ ! (O Wise Man, listen, you should never believe a prostitute)

భోగముదాని తల ఎత్తు ధనము పోసినను, అది మరొకరిని చెలిమి చేయక యుండదు; అట్లు చేయనని ప్రమాణము చేసినను ఆ మాటను నమ్మకూడదు.

Certain people and certain professions are bound by their practices and are not going to deviate from that path what may come. We need to understand that and respect that and not disturb such determination. However we should question any practices to change them with times and be relevant to the current context and situations. Respect and challenge practices to be done in a balanced manner and thus we don’t create chaos, but be relevant all the time.

వలువలు మాసినను బ్రాణవల్లభు నైనన్ (The clothes are dirty even to the loving husband)
గులకాంతలైన రోతురు (The most devoted wife will blame and disgusted with)
తిలకింపఁగ భూమిలోన దిరముగ సుమతీ ! (To change themselves, O Wise Man, if you see in this world)

తల, దేహము, వస్త్రములు మాసి అసహ్యముగ నుండినను, ఆ పురుషుడెంత గోరవింపదగినవాడైనను, సతీధర్మములుగల స్త్రీ చేతనైనను అసహ్యించుకోబడును.

Personal hygiene and cleanliness are very important for anybody. However great you are and if that’s not maintained even your own people will be disgusted with and give you feedback to change. For many somehow this is not in their nature. They keep themselves and their environment dirty that only leads to unhappiness due to health issues that can crop up. That’s why it’s said “cleanliness is next to godliness”.

మానవపతిన్ జేరుఁ గొంత మఱి భూగతమౌన్ (Part of it will reach the king, part hidden in underground)
గానల నీగలు గూర్చిన (In the forest what’s made by the bees)
తేనియ యొరున్ జేరునట్లు తిరముగ సుమతీ ! (O Wise Man, that honey surely reaches somebody else)

ఈగలు గూర్చిన తేనె కొంత యితరు లపహరించుటకును; కొంత నేలపాలగుటకును వీలై నటుల, లోభి తాననుభవింపక కూర్చిన డబ్బు రాజునైనను చేరును, లేకున్న భూమిలోనైన కలియును.

The wealth accumulated must be used for self benefit or for the benefit of the society and the needy. Otherwise, it will just go waste. There is saying that “people live poor and so they can die rich”. It’s pathetic many people just focus on accumulating wealth without thinking of using it purposefully. Then their kids or somebody else will enjoy that wealth who don’t understand the value of money or respecting the person’s hardwork in earning it. We must avoid such situations and must be sensible in utilizing our wealth appropriately.

ప్రెగ్గడ పలుకులకు రాజు ప్రియుఁడై మఱి తా (For the minister’s words the King appreciates and)
నెగ్గు ప్రజ కాచరించుట (Causes harm to the citizens)
బొగ్గులకై కల్పతరువుఁ బొడుచుట సుమతీ ! (O Wise Man, it’s like burning the Wishing Tree for coal)

చాడీలు చెప్పు మంత్రి మాట విని రాజు ప్రజల కపచారము చేయుట బొగ్గుల కావలెనని కల్పవృక్షమును పడగొట్టి కాల్చుట వంటిది.

It’s common people go after something they don’t have instead of enjoying what they already have, primarily due to either listening to brainwashing of somebody or having an herd mentality to decision making. The advertisements these days fall into this category of brainwashing you to think we are in deep trouble and the only savior is their product. We need to first look at our own situation & strengths before going on a suggested path. Being rational and think for ourselves is the way to go.

నెనయంగా శివుఁడు భిక్ష మెత్తంగ వలసెన్ (Lord Siva had a situation to beg)
దానవారి కెంత గలిగినన్ (However rich are your relatives)
దన భాగ్యమె తనకుగాక తథ్యము సుమతీ ! (O Wise Man, realize you can enjoy only what you have)

కుబేరుని మిత్రుడైనను శంకరుడు భిక్షమెత్తెను. కాబట్టి, తన సంపద తన కుపయోగపడునుగాని, భందువు లెంత ధనవంతులైనను ఫలము లేదు.

The wealth is what you have earned and have it. Only the wealth or achievements you earned belongs to you, not what your friends and relatives have it. We must focus to achieve ourselves rather being dependent on others, which is not going to last forever. What you possess is yours and you can enjoy as per your terms. This is what we need to focus.

సారం బగు నారికేళ సలిలము భంగిన్ (Is like the sweet taste of coconut water)
గారవమును మఱి మీదట (Gives respect now and with time)
భూరి సుఖావహము నగును భువిలో సుమతీ ! (O Wise Man, in this world gives happiness later)

తెలివిగలవారి కొనరించు మేలు టెంకాయ వృక్షమున కిచ్చు నీరు వలె జేయనపుడు గౌరవమును, కాలము గడచినమీద వారు చేయు ప్రత్యుప కృతిచే సుఖమును కలిగించును.

Making a contribution to a good cause or helping a good person gives us immediate respect and long lasting satisfaction to us for making a difference to someone. Many don’t realize the happiness and satisfaction in giving and spend their wealth only for their pleasures. Contributing to the society for the benefit of deserving people is same as serving God. And that contribution could be in the means of money, kindness or time. We must make it as part of our life style.

గుడువకుమీ శత్రునింట గూరిమి తోడన్ (Don’t eat in your enemy’s house with love)
ముడువకుమీ పర ధనముల (Don’t rob other’s money)
నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వఁగా సుమతీ ! (O Wise Man, don’t speak hurting others mind)

ఒంటరిగా పోగూడదు, విరోధియింట భుజింపరాదు, ఇతరుల ధనము లాపహరింపరాదు, ఒకరి మనస్సు నొప్పెత్త మాటాడరాదు.

Lead an careful and ethical life. Network with people and thus your life journey will be eventful and happy. In a society it’s always to be positive to others and thus you get positivity from everyone else. What you give will come back multiplied many times. If you give good, good will comeback, if you give bad, bad only will comeback. We need to realize the peace with which we can live being in a positive society rather amongst people who are hating each other.

నమ్మకు మగసాలివాని నటు వెలయాలిన్ (Don’t believe a gold smith, a professional prostitute)
నమ్మకు మంగడివానిని (Don’t believe a shopkeeper)
నమ్మకుమీ వామహస్తు నవనిని సుమతీ ! (O Wise Man, in this world don’t believe a left handed person)

ప్రపంచమున సుంకము వసూలు చేయువాడు, జూడ మాడువాడు, భోగముది, అంగడి పెట్టువాడు, ఎడముచేయి వాటమగువాడు నమ్మరానివారు.

Trust is the most important thing in our lives. People in certain professions or with certain qualities shouldn’t be believed easily as they are known to cheat due to their nature of profession. That doesn’t mean all of them in those professions or qualities are bad. But not to trust them blindly till we have enough observed data to prove one way or the other. Starting any new relationship cautiously (not assuming them to be good or bad) and only trust based on our experience is the best way to go forward.

భయమున విషమైనగాని భక్షింతురుగా (When intimidated or threatened will drink even poison)
నయ మెంత దోసకారియొ (See how bad being good is)
భయమే చూపంగవలయు బాగుగ సుమతీ ! (O Wise Man, so we can get things done only when threatened)

మంచితనముతో బాలైనను త్రాగనివారు భయపెట్టి విషమైన డిందురు. లోకమునందు మంచి పనికిరాదు. కాబట్టి భయపెట్టియే పనులు జరుపుకోవలెను.

People don’t follow rules because they understand them or believes that good will happen by following them. No way. People follow rules because they may get caught and will be fined or jailed. This is the universal mind set of the people all over the world. Good words or talking about benefits of following a discipline yields no results from majority of the people. We need to speak the language they understand, punishments. Let’s realize this truth and accordingly plan when we have to implement something.

దిర మొప్పఁగ విధవ యింట దీర్పరి యైనన్ (However accepted a window being the decision maker in the house)
గరణము వైదికుఁ డైనను (If the accountant happens to be a mere ritualist)
మరణాంతకమౌనుగాని మానదు సుమతీ ! (O Wise Man, will get totally ruined, no chance of benefiting or prospering)

రాజులు న్యాయము వదలినను; భర్త లేని దింటిలోన్ బెద్దయైనను, కరణికము వృత్తిని నుండువాఁడు వైదికము చేసినను సర్వనాశన మగును, బాగుపడు నాశలేదు.

People who are in certain positions have to be wise and suitable for that position. If neither they have the knowledge nor experience, they will not be able to do justice to such responsibility. Any authority demands us to be practical and reasonable in our decision making. One should be open for ideas and suggestions and must be analytical enough to deal with the situations. Otherwise, will face failures.

కవితాగోష్ఠియును మధుర గానంబును దా (Tell the poetry, sing melodious music and songs)
నవివేకి కెంత జెప్పినఁ (However much to a stupid and foolish fellow)
జెవిటికి శంఖూదినట్లు సిద్ధము సుమతీ ! (O Wise Man, it’s a fact, it’s like blowing a conch into the ears of a deaf person)

తెలివిలేనివానిదగ్గర రసవంతమైన కవిత్వమును; ఇంపైన గానము వినిపించుట; చెవిటివానికడ శంఖమూదినట్లు ఫలము లేనిదగును.

When we want to do something to somebody the recipient must be worthy of what we want to give or do. Otherwise it will just go waste of your contribution. Thinking of doing good is surely a noble thought, but we must do proper homework before giving a helping hand. These days there are so many fake NGOs who basically run money collection drives in the name of social service. We shouldn’t fall into an emotional flow they get us into. After all what we plan to contribute is our hard earned. Let’s be practical in our helping nature.

నవ్వకుమీ తల్లి దండ్రి నాథులతోడన్ (Don’t laugh at parents or in front of people in power)
నవ్వకుమీ పరసతితో (Don’t laugh with the wife of another person)
నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయమిది సుమతీ ! (O Wise Man, don’t laugh at educated pandits, this is the order of a cultured person)

సభలందుగాని; తల్లి, తండ్రి, అధికారుల యెదుట గాని; ఇతరుని భార్యతోగాని; నద్విజులను గూర్చిగాని నవ్వకు. ఇది నీతి గాదని తలంపుము.

Senseless or meaningless laughing is always dangerous and is considered as insulting, however valid the reasons could be for that laughing. It only leads to more problems in the relationships as we cannot control how the person takes any public insults. We know from history that this leads to ego hurting and people go to any extent to take revenge of that. Sometimes by this act, we could hurt or make fool of ourselves if we were wrong in understanding the situation. Whether other person is right or wrong, keeping the respect is always a good policy.

నోరే రసభరితమైన నుడువుల కెల్లన్ (To talk pleasantly of good words a good mouth is required)
నారియె నరులకు రత్నము; (For a man, woman is the jewel)
చీరయె శృంగార మండ్రు సిద్ధము సుమతీ ! (O Wise Man, for a woman saree is very romantic)

ప్రాణములు నిలుపుటకు నీరును, ఇంపైన మాటలకు నోరును, పురుషుని భాగ్యమునకు వనితయును, స్త్రీల శృంగారమునకు చీరయు నాధారములు.

Certain things are essential to achieve certain good effects. Let’s be aware and embrace the right things to achieve what we want. Using the right items, right attitude, right frame of mind, right intentions will always yield us good results. Let’s be aware of it and be prepared for the situation in the right way.

వగవంగా వలదు లేమి వచ్చిన పిదపన్ (Don’t feel unhappiness after getting poverty)
దెగవాడ వలదు సభలను (Don’t talk in meetings without sensitivity)
మగువకు మన సియ్యవలదు మహిలో సుమతీ ! (O Wise Man, don’t tell a lady what’s in your mind)

ఎవరితోనైన పగ పెట్టుకొనుటగాని, దరిద్రము కలిగినందుకు విచారపడుటగాని, సభలందు ఇష్టము వచ్చినట్లు మడలాడుటగాని, వనితకు రహస్యము చెప్పుటగాని కూడదు.

Being cautious and planned in our approach to a person or situation is very essential. Certain words or acts of ours can cause damage to a relationship and take away the positive results from us. There is no point in feeling bad for the affects of our misbehaviour. Rather we think and handle the situation carefully. No wonder experts always suggest not to take any decision in an instant, but give time to think. As our emotions are settled we will become more realistic of our act.

సతికడకును వేల్పుకడకు సద్గురు కడకున్ (Wife, the God’s place, respectable teacher or learned person)
సుతుకడకు రిత్తచేతుల (The young son, with empty hands)
మతిమంతులు చనరు నీతి మార్గము సుమతీ ! (A wise person will not go, O Wise Man, know this moral)

రాజును, భార్యను, దేవాలయమందలి దేవుని మంత్రోపదేశకుడగు గురువును, కుమారుని ఉత్తచేతులతో జూడఁగూడదు.

Not just what was listed there, normally when visiting somebody, it’s our custom not to go with empty handed but with something, like fruits, sweets etc. While some ignore this as unnecessary, but it gives a lasting impression to the person you are visiting of the culture that you have. Small acts like this are stepping stones for building a relationship. We must not ignore this moral.

ననుభవమున రంభ, మంత్రి యాలోచనలన్, (In romance like a beautiful woman, while thinking like a minister)
దన భుక్తి యెడల దల్లియు (While serving food like a mother)
నన దగు కులకాంత యుండనగురా సుమతీ ! (O Wise Man, this is how a wife has to be)

ఇంటి పనులందు దాసిగాను, సుఖమిచ్చునపుడు రంభగను, ఆలోచన యపుడు మంత్రిగాను, అన్నము పెట్టునపుడు తల్లిగాను, భార్య యుండవలెను.

Whatever we do, we have to be best in that. Sure we all have to play different roles in our lives and we have to best in each of them. Surely there will be a person who will be the benchmark for us to get motivated or emulate to be the best for any situation. More importantly we must have the attitude to be the best in whatever we do and the rest will follow.

పరధనముల కాసపడక పరులకు హితుఁడై (Not to desire others wealth, be a good well wisher for others)
పరులు దను బొగడ నెగడియు (Not to expect others to praise you)
బరు లలిగిన నలుగనతఁడు పరముఁడు సుమతీ ! (Not to get upset when others show anger without any reason, O Wise Man, such person is really great)

ఉత్తముఁడవు గాఁ దలఁచిన, పర కాంతలకు సోదరునివంటి వాఁడవును, పరుల ధనమును గోరనివాడవును, ఇతరులకు మేలు గూర్చు వాఁడవును, ఒకరిచే బొగడఁదగినవాడవును, ఇతరుల కోపించినను కోపింపని వాఁడవు గమ్ము.

It’s not easy (and not difficult also) to get a good name in the community and society. It all depends on our acts and attitude. Few of those qualities are respecting others, not to have any expectations, think and do good to others, not to be egoistic, etc. When you think and do good to others, in return you get only good. The satisfaction and happiness in doing good is immense.

పరధనముల కాసపడకు పరు నెంచుకుమీ (Not to desire other’s money, don’t find faults in others)
సరిగాని గోష్ఠి సేయకు (Not to make senseless talks about others)
సిరి చెడి చుట్టంబుకడకుఁ జేరకు సుమతీ ! (O Wise Man, not to lose your wealth and take shelter at a relative’s place)

ఇతరుని భార్యను, ధనమును పొందగోరుటకూడదు. ఇతరుని యందు దోషము పట్టరాదు. సరిపడని ప్రసంగములలో బాల్గొన వలదు. పేదవై చుట్ట మింటికి పోవలదు.

This summarizes how our attitude should be to others possessions and our thoughts to them. It’s very easy to think and talk bad of others, especially when they were not there. We must remember what we do to others, others also can do to us. So by doing and thinking of good of others, the same will come back to us. Instead of finding faults in others, find the good things and utilize them, or provide support to correct their faults being an helping hand in grooming them.

పురుషుడు గాంగేయుఁడైన భువి నిందపడున్ (Even if you are bachelor of Bhisma’s stature, will get undeserved blame)
బరసతి సుశీలయైనను (If one’s wife, however chaste and virtuous woman is)
బరుసంగతి నున్న నిందపాలగు సుమతీ ! (O Wise Man, if gets into the friendship of other men, will get false acquisition)

ఇతరుల సతులతోన్ గలసి మెలసి యుండువాడు భీష్మునంత వాడైనను, పర పురుషులతో దిరుగు కాంత మహా పతివ్రతయైనను అపనింద తప్పదు.

However good you are in your thoughts and attitude, if you keep company contrary to societal expectations you will get a bad name. We need to understand and accept, when we are living in a society we have to respect certain norms that are in practice in that time and region. We may think why should we care about what society thinks. Yes it’s a double edged sword - ignoring such expectations can do good at times, and bad at other times. It’s important that we balance those expectations with that of our beliefs based on the situation.

మఱు మాటలు పలుకు సుతుల మన్నింపకుమీ (Don’t excuse sons who reply to your words)
వెఱ పెఱుంగని భటు నేలకు (Don’t keep a servant who is not afraid of you)
తఱచుగా సతిఁ గవయబోకు తగదుర సుమతీ ! (O Wise Man, not to romance your wife too much)

భార్య పరునిపై మనసు గలదని తెలిసిన వదల వలెను. ఎదురు చెప్పు కొడుకును దగ్గరకు తీయరాదు. భయపడని సేవకు నుంచుకోరాదు. మితిమీరిన భార్యాసంగమము కూడదు.

A relationship needs honest, loyal & sensible interactions. When such things are missing, you will see symptoms like described in this poem. This is applicable two ways, what we expect from others and how we behave with others. Sincerity in our thoughts and actions in building a relationship is very important.

పొరుగిండ్లకు బనులు లేక పోవకు మెపుడున్ (Don’t go to others houses without any work)
బరుఁ గవిసిన సతి గవయకు (Don’t try to have others woman)
మెరిఁగియు బిరుసైన హయము నెక్కకు సుమతీ ! (O Wise Man, don’t climb a horse known to be arrogant)

నీ మనసులోని మాట నితరులకు చెప్పుటగాని, పనిలేక ఇతరుల యింటికి పదింబదిగ పోవుటగాని, ఇతరుని పొందునొందిన యింతిని పొందుట గాని, పొగరుబట్టినదని తెలిసిన గుఱ్ఱము నెక్కుటగాని కూడదు.

A disciplined mind is a must for a respectable life. Interfering and disturbing others is not desirable, which makes themselves and others both unproductive. We must focus on our work rather showing interest in spending time with others. Unnecessary chit chatting and gossiping about others is the biggest unproductive thing many do both in personal and professional situations. This significantly affects our productivity and progress. We must respect others time and possessions.

ముర్వీశ్వరు కరుణ నమ్మి యుబ్బకు మెదలో (Not to swell with joy believing to have the king’s grace)
గర్వింప నాలి బెంపకు (Don’t honour wife to the level they become arrogant)
నిర్వహణము లేనిచోట నిలువకు సుమతీ ! (O Wise Man, don’t live at a place where the facilities are not managed)

పర్వదినములందు స్త్రీ సంభోగము కూడదు. రాజు దయ గలదని గర్వింపరాదు. పొగరుపట్టునటుల భార్య నాదరింపరాదు. వసతి లేనిచోట నివాసము కూడదు.

We need to live in reality following the practices and making no assumptions on the kindness of others. The essence is not to overdo or over assume anything. And a well managed environment will improve our happiness, health and motivation.

తలగడిగిన నాఁటి నిద్ర తరుణులతోడన్ (Sleeping after having head bath with oil, the tender young)
బొలయలుక నాఁటి కూటమి (Romance when angry for the sake of pleasures)
వెల యింతని చెప్పరాదు వినురా సుమతీ ! (O Wise Man, understand these moments are priceless)

పండ్లుతోమి వేసికొను తాంబూలము వలన, తలనంటి నీరు పోసికున్న నాటి నిద్రవలన, కొంచెము కుపితయైన భార్యను పొందుటవలన వచ్చు నానందము సాటిలేనిది.

Happiness is in small pleasures and they are priceless. You don’t need money to get them, just that you need to grab an opportunity and enjoy them. Often we think, that happiness comes only in luxury and materialistic possessions. A rich man who has palicial home may not be happy, but a poor person living in a hut can be a happy person, because happiness is on how we look at life and the contentment we have.

కూటంబున కెఱుకపడని కోమలి రతియున్ (Romancing a woman who don’t know the pleasures)
బేటెత్త జేయు చెలిమియు (Friendship with a person who hurts your mind)
నేటికి నెదు రీడినట్టు లెన్నర సుమతీ ! (O Wise Man, understand all these are like swimming against the tide)

కష్ట సుఖముల దెలియని రాజు సేవ, రతిరుచికి అలవాటు పడని స్త్రీతోడి పొందును, మనసు నొప్పించు చెలికారము ఏటికెదురుగా ఈదుటవలె శ్రమ కలిగించు గాన వదలవలెను.

Our association with somebody in any type of relationship needs the other person to be the right one for the purpose of that relationship, without which it will not be fruitful. In any relationship both must have the right frame of mind and intent in making that relationship workable with the required results. Apart from that both must put efforts to make the relationship work.

బాలవిధంబుననె యుండుఁ బరికింపంగా (If you observe appear like milk in white color)
బలచవిఁ జెరచుఁ గావున (But spoils the taste of the milk)
బాలసుఁ డగువాని పొందు వలదుర సుమతీ ! (O Wise Man, so refrain from friendship of a bad and wicked person)

పాలలో గలిపిన నీరు పాలవలెనుండి, పాలలోని తీపి చెరచినట్లు మంచివానివలెనే యుండి దుర్మార్గుడు చెలిమిచేయువారిని చెరుపునుగాన వాని చెలిమి మానుము.

What you see are not what people are. Some may look very good and friendly, but are full of poison and wicked thoughts inside. It’s difficult to judge a person’s nature in a short time, though we may get a hint of it. We are seeing so many cases of cheating on social media who project a facade making others believe them to beautiful and good. We must be very careful in new friendships unless we discover the real personality of that person.

జాలింబడి తీర్పదగదు సర్వజ్ఞునకున్ (A wise person will not show sympathy and help)
దే లగ్నిన్ బడఁగన్ బట్టిన (By saving a scorpion fallen into fire)
మే లెఱుఁగునె మీటు గాక మేదిని సుమతీ ! (O Wise Man, in this world, it will still sting forgetting the help given)

తేలును నిప్పులో పడునని దయదలచి పట్టుకొనిన, అది మేలు మఱచి కుట్టునట్లు - దుర్మార్గుడు మంచిచేసినవారికి కీడు చేయునుగాన ఎట్టి వాడైన వానికి కష్టములొ సహాయము చేయరాదు.

There is saying “giving milk to a snake”, it’s not going to remember you have fed it and can still bite you. Certain people are worthless to help as they will not hesitate to harm forgetting the help in the past. It’s in their nature. If you know a person is of that nature, either don’t help, as it will go waste or don’t assume your help will change their nature and will not harm you. We have to be very guarded against such people irrespective of we have helped them or not.

గలియని సతి రతియు రాజు గానని కొలువున్ (Romance with woman who doesn’t like, service to a king who doesn’t notice)
బిలవని పేరంటంబును (Attending a function not invited to)
వలవని చెలిమియును చేయ వలదుర సుమతీ ! (Useless friendship, O Wise Man, shouldn’t be entertained)

చెప్పని పనులు చేయుటయు, ఇష్టములేని కాంత పొందును, రాజు చూడని సేవయు, పిలువని పేరంటము, కూడని మైత్రియు వదల వలసినవి.

The essence is “mind your own business”. Not to interfere or get into responsibilities which are not given to you. Either you will not be effective or your effort will go unnoticed. Both are not desirable. Better to focus on our assigned tasks rather than wasting time on unnecessary things which are not in our scope of responsibility. That way we will be productive in what we were to achieve as well we let others be productive by not interfering in their works.

వరికిని ప్రాణంబు నీరు వసుమతిలోనన్ (In this world, the important thing for paddy is water)
గరికిని బ్రాణము తొండము (The important thing for an elephant is it’s trunk)
సిరికిని బ్రాణంబు మగువ సిద్ధము సుమతీ ! (O Wise Man, the important thing for a man’s wealth is his wife)

పురము శోభను పెంచువాడు వర్తకుడు, వరి కాధారము నీరు, ఏనుగుకు ముఖ్యము తొండము, పురుషుని సంపద వాని భార్య యని తెలియవలయును.

For every person, place or situation there is something important. We must know about it and respect what’s important. Often we tend to not realize the importance and ignore that object or person which can cause issues in the long run. Many a time a successful person doesn’t realize the importance played by others in their success and thinks it’s all due to them. This can cause issues in the future. It’s important we recognize the aspects that were important in our lives and give due attention and recognition to them.

నలవడఁగా గుండెకోసి యఱచే నిడినన్ (In a possible way, cut the heart and put in the hands)
దలపొడుగు ధనమున్ బోసిన (By giving money equivalent to the height of the person)
వెలయాలికిఁ గూర్మిలేదు వినురా సుమతీ ! (O Wise Man, understand that a whore will not have love)

దొరకని పులిపాలు తెచ్చినను, సాధ్యముకాని గుండెకాయ కోసి చేతిలో నుంచినను; తల నిండుగా ధనము పోసినను భోగముది ప్రేమింపదని తెలియుము.

Certain people will be what they are however much you try to please them with giving even impossible things. It will be waste of efforts to put our energy, time and resources on those people who will not respond to our deeds in a positive manner. Better focus on people who understand the value of our gifts and respond favourably.

నట్టడవులకైన వచ్చు నానార్థములున్ (All our desires will come true even in middle of deep forest)
బెట్టని దినములఁ గనకపు (During the bad or not favourable days, even on golden)
గట్టెక్కిన నేమి లేదు గదరా సుమతీ ! (Mountain, O Wise Man, nothing will be available)

కలసివచ్చినపు డడవులందైనను సుఖసంపదలు గలుగును, దౌర్భాగ్యపు దినములందు మేరువెక్కినను ఏమియు లభింపదు. విధి నిర్ణీతమును మించి యేదియు గలుగదు.

Though it can be laughed off as a superstitious belief, we do experience some days everything going wrong and some days everything works favourable. Whether we believe in this or not, we must observe whether things are going good or not and accordingly take our position for an opportune time. Patience is the key in such situations.

నిరవొందక వ్రాతకాడె యేలిక యైనన్ (If a person who is good at accounting is the officer)
ధరన్ గాపు కొండె మాడిన (In the world if the farmer is the one who tell lies)
గరణాలకు బ్రతుకు లేదు గదరా సుమతీ ! (O Wise Man, the governing officer will not have a happy life)

కరణమున కింటి ప్రక్క పగవాడు చేరినను, పన్ను వసూలు చేయ నధికారి లెక్కలు తెలిసినవాడైనను, పన్నిచ్చు రైతు చాడీలు చెప్పు వాడైనను తన యిష్టానుసారము చరించి సుఖించుట వీలుకాదు.

A leader’s life is never going to be easy and peaceful. There are always people on the prowl criticizing the leader for every action. We see that trait in a big way in our (paid) media these days. Added to that the social media is helping to spread fake news faster. It’s best for the leader to focus on the work, not get distracted with all this and react to these agenda oriented provocations.

సంగరమునఁ బాఱిపోకు సరసుఁడ వైనన్ (However intelligent, don’t run away from battles)
అంగడి వెచ్చము లాడకు (Don’t take items on debt from shops)
వెంగలితో జెలిమి వలదు వినురా సుమతీ ! (Don’t make friendship with a fool, O Wise Man, Understand these)

తెలివిగలవాఁడవైన బంగారు కుదువపెట్టుటగాని, యుద్ధమున పరుగిడుటకాని, అంగడిలో అప్పు చేయుటగాని, నీచునితో సావాసముగాని చేయవద్దు.

However intelligent one is, shouldn’t do certain acts which can cause problems in the future. We may get advice from friends/relatives or influenced by advertisements, but should never fall for a “shortcut to becoming rich” methods. Such attractions are like a maya (magic) blurs our intelligence and rational thinking to do acts that are not right or good. We must face the situation with determination and solve it correctly rather escape out of it on a temporary basis.

పలువురతో నిగ్రహించి పలుకుట మేలా ? (Is it good to talk with disregard to many people)
బలవంతమైన సర్పము (A strong snake)
చలిచీమల చేతఁజిక్కి చావదె సుమతీ ! (O Wise Man, is it not, will die in the hands of black ants)

నేను బలముగలవాడను, నాకు నొకరితో నేమి పని అని చాలామందితో ఎదిరించి మాటలాడుట మంచిదా ? ఎంతో బలవంతమైన పాము చిన్నవైనా నల్ల చీమలకు చిక్కి చావడం లేదా.

We need to understand that in however strong position we are in, we can still be vulnerable. History has several examples of this from how many kingdoms have fallen with their attitude “I am strong and nothing will happen to me”. We need to constantly keep looking for the weak points to improve on a continuous basis. What we cannot see (of our weaknesses) others can see. Thus we must be open for the feedback, understand the changing situations and be prepared always. Never to rest on perceived laurels.

మెండైన ప్రధాని లేక మెలఁగుట యెల్లన్ (All through if the minister is not present)
గొండంత మదపు టేనుగు (For a big furious elephant)
తొండము లేకుండినట్లు దోచురా సుమతీ ! (O Wise Man, it’s like not having the trunk)

గొప్ప రాజ్యముండి మంత్రి లేకుండుట, పెద్ద యేనుగునకు తొండము లేనట్లు అసహ్యజనకముగా నుండును.

We need the right people in certain situations without which we will not be effective. An appropriate team can achieve much better than an individual. Though it may not appear for the success behind every person there is a team. We need to realize this and build and groom the right team for a given task and thus chances of success are high.

తంత్రము చెడకుండ నిలుచుఁ దఱుచుగ ధరలో (In the world will stand and succeed without spoilt governance)
మంత్రి విహీనుని రాజ్యము (A kingdom without a minister’s good contribution)
జంత్రపుఁగీ లూడినట్లు జరుగదు సుమతీ ! (O Wise Man, will not be proper like a machine without screws)

సరియైన మంత్రిగల రాజపాలనము సక్రమముగా జరుగును; అట్టి మంత్రి యాలోచనలేని రాజు రాజ్యము, కీలూడిన యంత్రమువలె నిలిచి పోవును.

For an organization to run successfully having right and capable people in key positions is a must. If we look carefully, an organization success purely depends on the people who are running it. Policies, processes, practices, etc., all surely contribute, but without capable people none of them yield results and success. To achieve a task, building a right team is very essential.

కోటకు బ్రాణంబు సుభట కోటి ధరిత్రిన్ (In the world the life for a fort is the group of good soldiers)
బోటికిఁ బ్రాణము మానము (Shyness is the life for a woman)
చీటికిఁ బ్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ ! (O Wise Man, it’s a fact that the signature is the life for a written letter)

నిజములేని మాటయును, చక్కని భటవర్గములేని కోటయును, తగిన సిగ్గులేని కాంతయు, సంతకములేని చీటియు నిరుపయోగములు.

For each object or activity something gives life and make it worth and shine. Without that there is no value for that object or activity. That something which gives life can be called as the finishing touch and we need to be aware and give that for completeness. As said, the devil is in the details and we need to pay attention to the details to achieve perfection and completeness that enhances the usefulness of the object or activity.

హీనుం డగువాని నాశ్రయించుట యెల్లన్ (Fully gives up and take refuge at a mean person)
మానెడు జలములలోపల (Like inside a bucket of water)
నేనుఁగు మెయి దాఁచినట్టు లెఱుగుము సుమతీ ! (Hiding the body of an elephant, O Wise Man, understand that)

గొప్పయాశయములు గలవాఁడుకష్టకాలమున దిగులుపడి నీచు నాశ్రయించుట, ఏనుఁగు మానికెడు నీళ్లలో దేహము దాచుకోన యత్నించి నటులుండును.

We must take advantage of what we have and not lose that in a foolish manner. This happens either we stop trusting ourselves or we are yielding to the words of the people around. Others may know our weaknesses, but we must know our strengths and work accordingly. We have to be practical of what we are doing and not have visibly foolish plans.

భూపాలునిఁ గొల్వ భుక్తి ముక్తులు గలవే ? (If you serve a king of that attitude, do you get an returns in renumeration or liberation ?)
దీపంబు లేని యింటను (A house without lights and is dark)
జేపడి కీళ్ళడనట్లు సిద్ధము సుమతీ ! (If you are stuck there your legs doesn’t know where to go, O Wise Man, this is the truth)

మంచి చెడ్డ యని పలుకీయని రాజుసేవ బ్రతుకుదెరువునకుఁ గాని, ధన్యుడగుటకుగాని యవకాశ మీయదు. వాని గతి దీపము లేని యింటిలోఁ జిక్కినవానిని పోలుచుండును.

You must lead your life in an enabling environment, not where there is no purpose or returns for your hard work. And if we are in the leadership position, we must create a motivating and positive environment for productive results. Many of such things we can do, will not cost anything. Appreciation, recognition, etc. motivates people and make them efficient contributions.

ప్రాపగు చుట్టంబు నెగ్గు పలుకకు మదిలోఁ (Don’t talk harmfully to a relative who will be your support anytime)
గోపించు రాజు గొల్వకు (Don’t serve a king who is angry inside)
పాపపు దేశంబు సొరకు పదిలము సుమతీ ! (O Wise Man, it’s safe for you not going into a country full of sinners)

నిదర్శనముగా నీవు చెప్పినమాట లే దనవలదు. దగ్గర బంధువును పోనడవలదు. లోలోన కోపించు రాజును సేవింపవలదు. పాపులుండు దేశమునకు పోవాలదు. ఇది నీకు శుభము.

Being honest and being careful is very essential in life. What we do, whom we trust, where we go etc., have to be done by thinking whether it’s right thing to do. Haste could hurt us in the future. We must refrain being judgemental of a person or generalization of a community in a hurry. Based on the situations people change and we must understand this. Being cautious is always good and useful.

భావింపఁగ నీతిపరుడు బలవంతు డౌ (If you verify, will find a clever person is more stronger)
గ్రావం బంత గజంబును (On to a huge and powerful elephant)
మావటివాఁ డెక్కినట్లు మహిలో సుమతీ ! (O Wise Man, in this world is comparable to mahout climbing it)

పెద్ద యేనుగును ఉపాయముచే మావటివాఁడు లోబరచుకొని బలవంతుఁ డగును గదా? అటులే దేహబలము గలవాని కంటె నీతి బలము గలవాఁడు ఘనుఁడు.

Many a time in the world’s history, battles have been won not based on the soldiers numbers or strength, but on the war strategy. In the modern world, we have seen small companies winning over big ones purely based on their technical strength and marketing strategy. By strategic thinking and intelligent execution we can win over the strong and powerful competition. Thus we need play our cards properly to win over in any situation.

కఱవైనను బంధుజనుల కడ కేఁగకుమీ (During drought don’t go to your relatives and friends)
పరులకు మర్మము సెప్పకు (Don’t share your inner thoughts/secrets with others)
పిఱికికి దళవాయితనమునఁ బెట్టకు సుమతీ ! (O Wise Man, Don’t appoint a coward to command an army)

నీరుపోరాలిపారుచుండుపొలమునుదున్నవద్దు. కరువు వచ్చినప్పుడు బంధువుల వద్దకు వెళ్ళవద్దు. ఇతరులకు నీ మనుసులోని మాట చెప్పవద్దు. పిరికితనము ఉన్నవానికి సైన్యం పై అధికారం ఇవ్వకూడదు.

Think before doing anything. We must understand the context of the situation, apply our mind and appropriateness of our actions before doing anything. Our actions must make sense to the situation instead of doing them blindly without thinking of the consequences. That’s the reason, it’s always advised not to act in haste as an instant reaction to the situation, instead, calm down, think and then act, thus we act sensibly.

దొర యుండని యూరు తోడు దొరకని తెరువున్ (A town without a head, a path without any companion)
ధరను బతి లేని గృహమును (An house without an elderly head)
నరయంగా రుద్రభూమి యనఁదగు సుమతీ ! (O Wise Man, are like cemetery that causes fear)

వరి పండనిదై అధికారి లేనిదైనా గ్రామము గాని, వెంట వచ్చువాడుండని త్రోవగాని, పెద్ద యని లేని యిల్లుగాని శ్మశానము వంటివై, భయము గల్గించును.

Certain things are essential for any establishment. A leader and availability of resources are necessary for sustenance and success. Without which any establishment will deteriorate and collapse to ruins. Even in a forest there are rules and (self proclaimed) leaders; in such a situation with abundance of resources the life blooms in full. We have many examples of organizations which are successful and the common factor of all of them will be having a good leader, requisite funds and freedom to pursue their goals.

వినినంతనె వేగపడక వివరింపఁ దగున్ (As soon as hearing the good words, not to rush, but to enquire about it)
గని కల్ల నిజము దెలిసిన (After enquiring, understand what is good and what is bad)
మనుజుఁడై పో నీతిపరుఁడు మహిలో సుమతీ ! (O Wise Man, such person who understands is a wise person, in this world)

ఎవరు చెప్పిన మాటనైనను పూర్తిగా విని, యాచరింప తొందర పడక, దాని బాగోగులు విచారించి తెలిసికొనినవాడే నీతి తెలిసినవాడు.

In any situation, we must listen to what others say, but we must decide ourselves based on our own analysis of what’s good and what’s not. Ultimately we are responsible for our actions, not those who gave us the advice. We have to face the consequences and thus it should be our duty to do proper due diligence before acting. So, in short - listen, think and do, should be our mantra.

చేడెల యధరామృతంబు జెందని నోరున్ (The mouth that doesn’t get the nectar of a women’s lips)
పాడంగ రాని నోరును (A mouth that doesn’t know singing)
బూడిద కిరవైన పాడు బొందర సుమతీ ! (O Wise Man, is like a pit for the ashes)

తాంబూలము వేయకుండినను, స్త్రీల యధర మానకుండినను, పాట పాడలేకుండినను, అది నోరుగాదు - బూడిదగుంట.

There are certain things that are meant for your enjoyment. A person who has no taste of such enjoyment is just wasting his life. Of course every person may not be great in everything, but for yourself, you are great in everything and enjoying every moment is the right way to live. And remember your current situation is no excuse for postponing enjoyment, because a moment is gone is gone forever.

గలుగదు; మఱి కలిగెనేని గడ తేరదుగా (You can’t get; even if you get, it won’t last long)
బలువురు నడిచెడు తెరువునఁ (On the path walked on by many)
బులు మొలవదు; మొలిచెనేని పొదలదు సుమతీ ! (The grass won’t grow; O Wise Man, even if it grows, it won’t last long)

పెక్కురు నడుచు త్రోవలో గడ్డియే మొలవదు. మొలిచినను వృద్ధి నొందదు. అటులే వేశ్య నుండి ప్రేమ కలుగదు. కలిగినను ఇతరుల కలయికతో నది వృద్ధి పొందదు.

Certain situations won’t yield results. Either it’s due to the mentality of the people or reality of the situation. We must understand the appropriate context and plan our moves to get the results. Blindly proceeding with our strategy without understanding the context of the situation will result in failures. This is being blind to certain realities. This is the mistake often people make where they go by the emotions ignoring the facts.

నభినయమును రాగరసము నందని పాటల్ (The song that doesn’t have expressiveness and pleasantness to hear)
అభిలాష లేని కూటము (The union that has no desire)
సభ మెచ్చని మాట లెల్ల జప్పన సుమతీ ! (The words not liked by audience, O Wise Man, are dull and tasteless)

మంచిని చేకూర్చని చదువును, ఇంపును , హాయిని కలిగింపని పాటలు, ఉత్సాహము నీయని కలయిక, సభవారు మెచ్చని మాటలు - యివి సారము లేనివి.

Any task that we do must have the right intent and must serve the purpose in the right way. Doing for the sake of doing is going to be waste of efforts. We must do what we are good at, not because thousand others are doing or due to societal pressures. Otherwise neither will be successful nor will be happy with what are doing. This is the biggest mistake parents make forcing children do something without understanding what they want to be and what they are good at. We need to go by our strengths and not by anything else.

పుత్రుడు జన్మించినపుడె పుట్టదు, జనులా (Will not come when the son is born, when the people)
పుత్రుని గనుగొని పొగడగ (Congratulate the son with appreciation)
పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొందుర సుమతీ ! (O Wise Man, that’s the time father will have the joy of having the son)

పుత్రుడు పుట్టగానే తండ్రికి సంతోషము గలుగదు. కలిగిన ఆ పుత్రుడు చేయు మంచి పనులను చూసి జనులు నిరాజనాలర్పించి పొగడినపుడే తండ్రికి నిజమైన ఆనందము కలుగును.

At every stage children give different joys, which is the blessing of parenthood. However the true joy comes when the children grow up, achieve something and get praised from one and all. While this is due to the efforts of the children, parents too play a big role in creating an enabling environment for them to achieve it. Ensure they are on the right path and preventing them going on the wrong path. Parenthood has to be taken seriously and put focus.

మాలను, నగసాలెవాని, మంగలిహితుగా (An outcaste, a goldsmith, a barber are treated as friends)
నేలిన నరపతి రాజ్యము (By the king who rules the kingdom)
నేల గలసిపోవుగాని నెగడదు సుమతీ ! (O Wise Man, that kingdom bites the dust and will not grow)

రాజులు కొందరిని జేరదీయకూడదు వారిలో మంచిని కోరుకోని చెడ్డమనసు గలవాడు, మాలవాడు, కంసాలి, మంగలి ముఖ్యులు. ఇటువంటి తక్కువ వారికి చనువిచ్చి స్నేహము చేసినచో అటువంటి రాజు యొక్క పరిపాలన, రాజ్యము నాశనమైపోతాయి.

To run an organization successfully the leader need to rely on able and capable people and not those who doesn’t have requisite intelligence. We need to understand the fact that everyone cannot be part of the governing council as that needs certain amount of vision, capability and smart thinking. People who are used to routine jobs will not be able to fit into those strategic roles.

మదిచెడి యొక కౄరతిరుగన్ (Will not lose the mind to go behind who is attracting)
బొది జిలుక పిల్లి పట్టిన (If a cat catches a parrot in the cage)
జదువునె యా పంజరమున జగతిని సుమతీ ! (O Wise Man, in this world, will it talk when in the cage)

ఉత్తమ స్త్రీ మనసునందు ఎవరినైనా ప్రాణాతి ప్రాణముగా ప్రేమించినచో పరాయి పురుషుడు తనను ఎంతగా ఆకర్షించుటకు ప్రయత్నించినను వారిని ఇష్టపడడు. ఏ విదముగానయితే పంజరములో పెట్టిన చిలుక పెంచిన వారితో మాట్లాడునే గాని పిల్లివచ్చి పట్టుకొని మాట్లాడు అంటే మాట్లాడునా ? ఇది లోకధర్మము కూడా.

People behave based on their loyalty and whom they like. When the minds connect, then people connect more easily. If that mental connection is not there, then however the great efforts one puts, will not get the attention from that person. So, to establish a relationship, the first thing is to create a positive image and thus a mental connection is formed, thus making it easy to get the requisite attention. Those who understand this and approach in this way will always succeed.